خطاهای رایج والدین در ایام امتحانات
دکتر احسان خان‌محمدی، مدیریت دبیرستان خاتم ولنجک:
امتحانات پایان سال، آینه‌ای برای رفتار والدین، نه فقط نمره‌ی دانش‌آموز
در روزهای پرهیاهوی خرداد، بیشتر والدین و البته دانش‌آموزان به نمره و درنهایت به کارنامه فکر می‌کنند، اما در این مقاله می‌خواهیم از زاویه‌ای کمتر دیده‌شده به امتحانات نگاه می‌کنیم: نقش خانواده در امتحانات، استانداردهای پنهان و فرصت‌هایی که این ماه برای رشد مهارت‌های دانش‌آموز فراهم می‌کند.
بنابراین می‌توانیم بگوییم این مقاله راهنمایی است برای پدر و مادرهایی که می‌خواهند در ایام امتحانات، نه فقط حامی فرزندشان باشند، بلکه مربیِ یادگیری و آرامش او نیز باشند.
خرداد زمانی برای جمع‌بندی هم برای دانش‌آموز هم برای خانواده!
خرداد، برای دانش‌آموزان، زمانی است برای مرور و تثبیت آن‌چه طی ماه‌ها آموخته‌اند. اما برای خانواده زمان چیست؟ در واقع، می‌شود این سؤال را این‌طور مطرح کرد: نقش خانواده در امتحانات چیست؟
مهم است بدانید این ماه برای شما والدین فرصتی است برای ایفای نقشی فعال و مؤثر؛ نقشی که در آن، خانواده با آگاهی، نظم و هماهنگی با فرزندش همراه می‌شود، نه با اضطراب، فشار یا انتظارهای عجیب‌وغریب.
در این روزها، بیش از آن که نگران نمره‌ها باشیم، باید نگران سبک حمایتی خود باشیم. نمره، فقط نتیجه‌ی یک برگه نیست؛ حاصل سبک زندگی، کیفیت تعامل و نظم خانه است.
اگر نوجوان‌مان شب امتحان بیدار می‌ماند و صبح بی‌حال سر جلسه می‌رود، بهتر است از خودمان بپرسیم:
- آیا در خانه‌ی ما، خواب به‌اندازه‌ی کافی جدی گرفته می‌شود؟
- آیا اعضای خانواده در ساعات مناسب می‌خوابند؟
- آیا شب‌ها، موبایل، تلویزیون و سروصدا محدود می‌شوند؟
- آیا می‌دانیم که نوجوان‌ها، به‌طور طبیعی، دیرتر از گروه‌های سنی دیگر به خواب می‌روند و به مدیریت محیطی دقیق‌تری نیاز دارند؟
اگر تازه در روزهای آخر سال تحصیلی یادمان می‌افتد که با معلم فرزندمان حرف بزنیم شاید مسئله، بی‌برنامگی در فضای خانه باشد.
خانه‌ای که تقویم تحصیلی ندارد، گفت‌وگوی آموزشی در آن نادر است و افراد در آن، فقط هنگام بحران‌ها به فکر می‌افتند تا مسئله را حل کنند.
اگر همه‌ی کلاس‌های ورزشی، هنری یا مهارتی او را ناگهان تعطیل کنیم تا «فقط درس بخواند»، آیا می‌دانیم که رشد یک‌بعدی، در بلندمدت به ضررش خواهد بود؟
اینجا است که باید از خودمان بپرسیم:
آیا آن‌چه از فرزندمان انتظار داریم، با آن‌چه خودمان انجام می‌دهیم، هماهنگ است؟ آیا واقعاً می‌دانیم «رفتار استاندارد» در ایام امتحانات یعنی چه؟
این مقاله دعوتی است تا در رفتارمان بازنگری کنیم و مسئولیت‌مان را از نو مرور کنیم، از فرافکنی پرهیز کنیم و آگاهانه با فرزندمان همراهی کنیم، فرزندی که نه فقط امتحان، بلکه قرار است زندگی‌کردن را بیاموزد.
پنج خطای رایج ولی پنهان خانواده‌ها در ایام امتحانات
در ایام امتحانات، بسیاری از والدین با نیت خیر، کارهایی می‌کنند که به‌ظاهر حمایت از فرزندشان است اما در عمل، مانعی برای تمرکز، رشد و آرامش او ایجاد می‌کنند. این اشتباهات، شایع‌اند با این حال، اغلب نادیده گرفته می‌شوند چون پشت آن‌ها عشق هست، اما آگاهی نیست.
اکنون این پنج خطای رایج اما پنهان را مرور می‌کنیم؛ خطاهایی که اگر برطرف شوند تأثیر چشم‌گیری در نتایج تحصیلی و سلامت روانی نوجوان خواهیم دید.
خطاهای رایج والدین در ایام امتحانات
۱. مقایسه‌کردن
وقتی می‌گویید: «پسرخاله‌ات معدلش ۱۹/۵ شد، تو چرا نمی‌توانی؟» یا وقتی نمره‌ی فرزندتان را با شاگرد اول کلاس مقایسه می‌کنید، دارید او را از احساس امنیت و ارزشمندی دور می‌کنید. زمانی که فرزندتان را مقایسه می‌کنید باعث نمی‌شوید انگیزه پیدا کند، بلکه باعث می‌شوید به اضطراب دچار شود، در دام رقابت منفی بیفتد و در نهایت، اعتماد به‌نفس‌اش کاهش پیدا کند.
استاندارد صحیح
هر نوجوانی مسیر یادگیری خاص خودش را دارد. بنابراین، تلاش کنید همان ابتدای سال تحصیلی این مسیر را پیدا کنید تا در دام مقایسه‌کردن نیفتید. اگر نمی‌توانید سبک یادگیری فرزندتان را تشخیص بدهید از متخصص آموزش نوجوان راهنمایی بگیرید.
خطاهای رایج والدین در ایام امتحانات
۲. تحمیل‌کردن روش مطالعه
برخی والدین فکر می‌کنند چون خودشان زمانی با صدای بلند درس می‌خوانده‌اند یا خلاصه‌نویسی می‌کرده‌اند، فرزندشان هم باید به همان شیوه درس بخواند. در نتیجه، سبک مطالعه، زمان‌بندی و حتی نحوه‌ی نشستن او را هم کنترل می‌کنند و نمی‌گذارند فرزندشان به سبک خودش درس بخواند.
استاندارد صحیح
هر دانش‌آموزی سبک یادگیری خودش را دارد. به‌جای تحمیل‌کردن، به فرزندتان اجازه دهید آزمون و خطا کند و اگر نیاز بود، از مشاور متخصص کمک بگیرید. حمایت کنید، اما مدیریت نکنید.
خطاهای رایج والدین در ایام امتحانات
۳. تعطیلی کامل همه‌ی کلاس‌های فوق برنامه
بعضی از خانواده‌ها، به محض شروع امتحانات، کلاس‌های ورزشی، هنری یا زبان را به حالت تعلیق در‌می‌آورند. هدف این والدین این است که دانش‌‌آموزشان تمرکز بیشتری برای مطالعه‌ی دروس داشته باشد، اما توجه نمی‌کنند که این کار ممکن است به فرسودگی ذهنی یا افت روحیه‌ی نوجوان منجر شود.
استاندارد صحیح
فعالیت‌های مکمل، مثل ورزش، موسیقی یا بازی‌های فکری، به بازیابی انرژی و تعادل ذهنی کمک می‌کنند. در ایام امتحانات، فقط کافی است زمان این فعالیت‌ها را مدیریت کنید، نه اینکه از برنامه حذف‌شان کنید.
خطاهای رایج والدین در ایام امتحانات
۴. نادیده‌گرفتن خواب و استراحت
تا دیروقت بیدار ماندن، زود بیدار شدن برای مرور کردن، ناهار دیروقت، چرت‌زدن وسط روز، همه مواردی هستند که باعث می‌شوند خواب نوجوان در ایام امتحان به خطر بیفتد. بنابراین، نسبت به این نشانه‌ها هوشیار باشید.
استاندارد صحیح
نوجوان‌ها به خواب منظم شبانه و حداقل ۸ ساعت در محیط آرام نیاز دارند. حتی اگر فرزندتان بگوید: «اگر شب بیدار بمانم بهتر درس می‌خوانم» از او نپذیرید و نگذارید چرخه‌ی خوابش مختل شود.
خطاهای رایج والدین در ایام امتحانات
۵. واکنش‌های شدید به نمره
«چطور این نمره را گرفتی؟»، «همه‌ی زحمتم به هدر رفت!»، «آبرویمان رفت!» این جمله‌ها از سر ناراحتی گفته می‌شوند، اما پیام آن‌ها این است: «ارزش تو به نمره‌ات بستگی دارد.» پس نسبت به واکنش‌های خودتان آگاه باشید و بدانید چه تأثیری روی فرزندتان می‌گذارند.
استاندارد صحیح
نمره فقط یک علامت است، نه برچسب شخصیت. واکنش درست یعنی تحلیل‌کردن اشتباهات، گفت‌وگو و برنامه‌ریزی برای بهتر شدن.
برگه‌های قبلی را مرور کنید! یادگیری از اشتباهات، کلید پیشرفت است
در فرهنگ رایج خانواده‌های ما، نمره بیشتر از خودِ برگه‌ی امتحانی اهمیت دارد. خیلی وقت‌ها برگه، بعد از دیدن نمره، کنار گذاشته می‌شود بدون آن که اشتباهات داخل برگه تحلیل و از آن‌ها درس گرفته شود.
اما بیایید واقع‌بین باشیم؛ نمره، پایان راه نیست، شروع آگاهی است. برگه‌ها را دقیق بررسی کنید. اگر اشتباهی برای بار دوم تکرار شده، پس یادگیری ناقص بوده است. اگر نقص‌های مربوط به یادگیری شناسایی نشوند، رشد آموزشی نوجوان متوقف می‌شود.
چرا مرور برگه‌های امتحانی مهم است؟
حالا باید به این سؤال جواب بدهیم: چرا می‌گوییم مهم است برگه‌های امتحان را مرور کنید؟
- بیشتر دانش‌آموزان اشتباهات امتحان قبل را تکرار می‌کنند، چون نمی‌دانند یادگیری‌شان در کدام بخش‌ها کامل نشده.
- مرور برگه‌ها همراه با آرامش و بدون سرزنش‌کردن به نوجوان کمک می‌کند اشکالاتش را بفهمد و اعتماد به‌نفس یادگیری را دوباره به دست بیاورد.
- گفت‌وگو درباره‌ی برگه‌ها (در خانه یا با معلم) تمرینی عالی برای تقویت تفکر انتقادی، خودارزیابی و رشد شخصی است.
نقش والدین در این مرحله چیست؟
حالا که آگاه شده‌اید چقدر مهم است برگه‌های امتحانی را با فرزندتان مرور کنید، لازم است بدانید چه رفتار و واکنشی مناسب است.
- نه معلم باشید، نه بازپرس؛ همراه باشید.
- با لحن حمایت‌گر بپرسید: «فکر می‌کنی کجا اشتباه کردی؟»، «اگه یه بار دیگه امتحان بدی، چی رو بهتر انجام می‌دی؟»
- اگر لازم شد، با معلم ارتباط بگیرید و از او بخواهید به فرزندتان کمک کند علت اشتباهاتش را بفهمد، نه اینکه فقط نمره را بالا ببرد.
این بررسی، بهترین فرصت برای مرور کردن مفاهیم فراموش‌شده و اصلاح اشتباهات، پیش از امتحان بعدی است.
یادگیری واقعی وقتی اتفاق می‌افتد که دانش‌آموز اشتباهات خودش را بفهمد، بپذیرد و اصلاح کند.
و این یادگیری واقعی فقط در محیطی امنی به دست می‌آید که دانش‌آموز در آن بدون ترس و با اعتماد کامل بتواند توانایی‌های خودش را بروز بدهد؛ محیطی که خانواده آن را می‌سازد.
این پنج خطا، شاید به‌ظاهر ساده باشند اما اثرات عمیقی بر عزت نفس و یادگیری نوجوان می‌گذارند.
حالا سؤال اینجاست: نقش والدین در امتحانات به همین موارد محدود می‌شود؟ یعنی والدین همین‌که از این ۵ اشتباه رایج دوری کنند نقش خود را به‌خوبی ایفا کرده‌اند؟ خیر. یکی از تأثیرات مهم شما بر امتحانات فضایی است که در خانه ایجاد می‌کنید. پس باید بپرسیم: چطور باید فضای خانه را برای امتحانات آماده کنید؟
۱. برنامه‌ی خواب را در خانه منظم کنید
بسیاری از نوجوان‌ها فکر می‌کنند با بیدار ماندن تا نیمه‌شب، می‌توانند «بیشتر بخوانند» و «نتیجه‌ی بهتری بگیرند».
اما واقعیت این است که بی‌خوابی مساوی است با افت عملکرد مغز. چون:
- مغزِ خسته، مطالب را ذخیره نمی‌کند.
- بی‌خوابی، تمرکز، حافظه و سرعت پردازش را کاهش می‌دهد.
- دیر خوابیدن، نظم فکری را مختل می‌کند و اضطراب را افزایش می‌دهد.
اما چه باید کرد؟
- خانواده باید خودشان هم همراه شوند: خاموشی خانه را تنظیم کنید؛ استفاده از موبایل را محدود کنید و به ساعت خواب فرزندتان احترام بگذارید.
- خواب باکیفیت نباید قربانی شود: بدن و ذهن، هر دو، به خواب منظم نیاز دارند. بنابراین، حتی در روزهای امتحان هم خواب باکیفیت نباید قربانی شود.
خواب باکیفیت یعنی فرزندتان تا دیروقت برای درس‌خواندن بیدار نماند و از طرف دیگر، صبح خیلی زود برای درس‌خواندن از خواب بیدار نشود. در واقع، در روزهای امتحانات، نباید چرخه‌ی خواب استاندارد برهم بخورد.
۲. تغذیه: نه معده‌ی خالی، نه سفره‌ی مجلل
صبح امتحان، نباید با معده‌ی خالی یا سنگین سر جلسه رفت. برای اینکه فرزندتان صبح روز امتحان تغذیه‌ی درستی داشته باشد، به این توصیه‌ها عمل کنید:
- یک صبحانه‌ی سبک، مقوی و قابل هضم آماده کنید؛ صبحانه‌ای مانند نان، پنیر، گردو، یک لیوان شیر یا آبمیوه‌ی طبیعی.
- غذاهای چرب، شیرینی‌های سنگین یا نوشابه در وعده‌ی صبح استفاده نکنید.
- اگر اضطراب باعث می‌شود فرزندتان نتواند صبحانه بخورد لقمه‌های کوچک به او بدهید، اما به هیچ‌وجه صبحانه را حذف نکنید.
۳. صبح امتحان: نه شتاب، نه خواب‌آلودگی، نه تغذیه‌ی سنگین
حتی اگر فرزندتان خوب درس خوانده باشد، بی‌خوابی شب قبل، تغذیه‌ی سنگین یا عجله در صبح روز امتحان می‌تواند تمرکزش را به هم بزند. اینجا جایی است که «سبک زندگی» از «دانش درسی» مهم‌تر می‌شود.
بنابراین برنامه‌تان را طوری تنظیم کنید که فرزندتان فرصت داشته باشد:
- آرام صبحانه بخورد.
- لباس مرتب بپوشد.
- مداد، کارت ورود به جلسه و وسایل موردنیاز را با تمرکز جمع کند.
- بدون عجله و استرس به جلسه برسد.
حضور در جلسه‌ی امتحان باید مثل یک ورود باشکوه به صحنه‌ی اجرا باشد نه مانند یک مسابقه‌ی دو همراه با اضطراب!
همان‌طور که «شب امتحان» زمان یادگیری نیست، «صبح امتحان» هم زمان جنگ نیست! موفقیت، نتیجه‌ی برنامه‌ریزی، آرامش و نظم پیوسته است، نه فقط تلاش لحظه‌ی آخر.